Japonia - Ogrody

Do Japonii osiągnięcia cywilizacji Państwa Środka docierały poprzez Koreę. Japończycy przyjęli chiński system wartości, filozofię i religię, ale także niektóre elementy kultury koreańskiej. Stopniowo wprowadzali swoje rodzime wątki, widoczne dzisiaj np. w sztuce ogrodowej. W Japonii szczególny rozwój sztuki ogrodowej przypadł na okres Heian (794-1185). W architekturze świeckiej wyodrębił się styl zwany shinden, który był zespołem przestrzennym, obejmujący budynek mieszkalny i ogród. Całość siedziby była rozplanowana jako prostokąt i ogrodzona murem. W części północnej znajdowały się zabudowania mieszkalny i ogród. Całość siedziby była rozplanowana jako prostokąt i ogrodzone murem. W częśći północnej znajdowały się zabudowania mieszkalne, które z trzech stron otaczały obszerny dziedziniec. Część południową zajmował ogród. W centralnej jego części znajdował się staw, a malowniczo ukształtowane wzgórze zamykało panoramiczny widok od strony południowej. Staw o podłużnym kształcie, urozmaiconym zarysie linii brzegowej z jedną lub kilkoma wyspami, orientowany był w kierunku wschód-zachód. W wodzie przy brzegu stawu i na wzgórzu układano kamienie różnej wielkości kształtu zgodnie z tradycją i symboliką. Całości kompozycji grodu dopełniały rośliny starannie dobrane pod względem symboliki oraz pawilony ogrodowe, umożliwiające kontemplację ogrodu, a także kamienne mostki łączące pawilony i ogród z wyspami na stawie. Wygląd ogrodu zmienił się pod wpływem nowego odłamu buddyjskiej sekty zen. Ogrody zenistyczne występowały zazwyczaj w połączeniu z budynkiem. Były mniej dekoracyjne, majestatyczne i nacechowane spokojem. Służyły przede wszystkim duchowemu doskonaleniu jego użytkowników. Głównym tworzywem w ogrodzie zen była skała i woda, często przedstawiana symbolicznie jako zagrabiony żwir lub piasek, sporadycznie pojawiała się roślinność zimozielona.

Rządy nowej dynastii Tokugawa (1603-1868) cechował długo okres spokoju w kraju, a w zwiążku z tym wspaniały rozwój kultury i sztuki. Głównymi ośrodkami życia kulturalnego stały się Edo (dzisiejsze Tokio) oraz Kioto i niektóre miasta prowincjonalne, np. Osaka. Duże zmiany zaszły także w sztuce ogrodowej. Przy rezydencjach książęcych zakładano na znacznej powierzchni ogrody, wyposażone w liczne pawilony o różnym przeznaczeniu, połączne drogami, wzdłuż których poszczególne fragmenty ogrodu ze stawami, wzgórzami, głazami, strumieniami i wodospadami tworzyły układ artystycznie jednorodny. Z tego okresu pochodzi cesarska rezydencja Katsura koło Kioto.

Rozinięty ceremoniał picia hetbaty sprawił, iż forma ogrodu herbacianego stała się coraz bardziej wyszukana, a ogród - coraz bardziej zróżnicowany. W scenerii ogrodowej pojawiły się motywy wzorowane na charakterystycznych krajobrazach naturalnych z różnych części Japonii. W miniaturowej postaci przedstawiono poszczególne wyspy japońskie, archipelagi, zatoki, górę Fuji. Z rozwojem japońskiej sztuki ogrodowej ukształtowały się charakterystyczne układy, dla których zostały sformułowane zasady kompozycji i wyposażenia. Ogród stawowy tworzył symboliczny staw lotosowy z wyspą w naturalnym otoczeniu leśnym przy świątyniach, ogród pagórkowaty - sztuczne wzgórza w połączeniu ze stawem i strumieniem. W ogrodzie płaskim nie było wzniesień, a woda przedstawiana była symbolicznie. Scenerię ogrodową tworzyły kamienie ogrodowe, drzewa i czasze wodne. Ogród kamienny był odmianą ogrodu płaskiego. Składał się wyłącznie z kamieni układanych pojedynczo i w grupach. Ogród literacki wyróżniał się prostotą, eksponowaniem piękna form naturalnych, oszczędnym wyposażeniem. Ogród herbaciany, związany z celebracją picia herbaty, składał się z dwóch części. Zewnętrzna znajdowała się w pobliżu wejścia, była miejscem oczekiwania gości na zjawienie się gospodarza. Usytuowane były tu pawilon i plac wypoczynkowy oraz kamienna droga, prowadzona przez bramę do części wewnętrznej ogrodu. Głównym elementem ogrodu wewnętrznego był pawilon herbaciany z nieodłączną kamienną czaszą wypełnioną wodą. Ogrody spacerowe zajmowały dużą powierzchnię, a rozmieszczone różne budowle i zróżnicowane przestrzennie części terenu, podporządkowane były jednolitej i całościowej kompozycji.

Niezależnie od typu ogrodu poszczególne jego składniki nawiązywały do efektów naturalnych, zawierały treści symboliczne i tworzyły określone walory plastyczne. Szczególną rolę w ogrodzie japońskim (podobnie jak w chińskim i koreańskim) odgrywały kamienie naturalne, które tworzyły szkielet ogrodu. Dobór i układ kamieni zależał od charakteru miejsca. Specjalny ich rodzaj stanowiły kamienie chodnikowe o różnych kształtach i w różnych ukłądach. Do kamiennych elementów ogrodowych należały jeszcze latarnie, pojemniki na wodę i mostki. Ważnym elementem kompozycji ogrodowej była woda, którą tworzyły staw, strumień lub kaskada. Na stawach zakładano różnej wielkości wyspy o znaczeniu symbolicznym. W ogrodzie japońskim stosowano przede wszystkim rośliny zimozielone, zwłąszcza sosnę, jodłę, żywotnik, bukszpan, ostrokrzew, a z roślin liściastych - klon, wiśnię, magolię, rododendron, jaśmin. Z kwiatów chętnie sadzono chryzantemę, aster, lotos i peonię.